Dərs vaxtı avtobusda "konduktor"luq edən AZYAŞLILAR - GÜNAHKAR KİMDİR? Direktor, valideyn, yoxsa...

Çox nadir hallarda olsa da bu gün paytaxt Bakının müxtəlif küçələrində, hərəkətin daha çox intensiv olan hissələrində uşaqların müəyyən xidmət sektoruna cəlb edildiyinin, onların avtobuslarda müəyyən işlərə cəlb edildiyinin şahidi oluruq.

Belə hadisələrdən biri də 163 nömrəli avtobusda yaşanıb. Belə ki, azyaşlı uşaq avtobusda "Konduktor" olaraq işə cəlb edilib. Bu barədə redaksiyamıza fotofaktlar daxil olub.

Mynews.az bildirir ki, məktəblilərin əməyinin istismar edilməsi ilə bağlı BiG.Az-a danışan Azərbaycan Uşaqlar Birliyi nəzdində yaradılmış "Uşaq sığınacağı"nın direktoru Dadaş Əhmədov bunun mənfi bir tendensiya olduğunu, təhsilsiz gənclərin isə cəmiyyətimizi geri apardığını bldirib: "İlk növbədə bu təhsil sistemində olan çatışmazlıqdır ki, onlar dərs vaxtı hər hansısa bir işlə məşğuldurlar. Bu da gələcəkdə savadsız, təhsilsiz gənclərin yetişməsi deməkdir. Ola bilsin bu əməyin istismarı yox, uşağın təhsildən yayınmasıdır, uşaqların lazım olmayan mühitdə qalmasıdır. Çünki onların əhatəsində hər cür insan olur, onlar hər tipdə insanlarla qarşılaşırlar və müəyyən xoşagəlməz hallar da yaşana bilir. Bu nöqteyi-nəzərdən bu, çox mənfi bir tendensiyadır. Sırf bu məsələlərlə bağlı biz 10-12 il bundan öncə mübarizəyə başlamışıq, mübarizə aparmışıq, hətta vaxtaşırı monitorinqlər aparırdıq. Bəzi məktəblərin direktorları ilə söhbətləşmələr də aparırdıq. Hətta zamanında sinəsinə döyən, mənim şagirdim belə işlərlə məşğul deyil deyən məktəb direktorlarının da şagirdlərini biz bəzi iş sektorlarında, avtobuslarda işləyərkən yaxalamışdıq".

Həmçinin Dadaş Əhmədov insanların rifahının çox aşağı səviyyədə olduğunu, yayılan məlumatların isə həqiqəti əks etdirmədiyini qeyd edib: "Bu həm də ailənin sosial durumu ilə bağlıdır. İnsanların rifahı aşağı düşdükcə belə xoşagəlməz halların baş verməsinə zərurət yaranır. Bəzən böyüklər üçün iş tapılmadığı halda, azyaşlılar rahat şəkildə gedib iş tapa bilir. Bir yandan ailənin dolanması baxımından müəyyən mənada müsbət bir hal kimi yanaşılsa da əslində bu, çox mənfi haldır. Uşaqlar birmənalı olaraq təhsildən yayınır, istismar edilirlər. Bu, həm də Azərbaycan Respublikasının müəyyən qanunvericiliyinə də ziddir. Belə ki, qanunvericilikdə uşaqların təhsil alması faktoru ön plana çəkilir, vacibliyi qeyd edilir. Qanunlarımıza görə, 16 yaşına çatmış yeniyetmələr yarım ştat işlə məşğul ola bilərlər. Yəni günün 4 saatını işləyə bilərlər. O şərtlə ki, onlarla müqavilələr imzalanmalıdır. Lakin bu gün belə halların deyil, neqativ halların şahidi oluruq. Onlarla heç bir müqavilə bağlanmır və istismar edilirlər.

İnsanların rifahı çox aşağı səviyyədədir, biz televiziyalara inansaydıq, o zaman gərək Almaniya dağılardı. Amma reallıq odur ki, səhhəti bir az nasazlayan kimi ölkədə hər kəs Almaniyaya üz tutur. Bu, sadəcə olaraq mənasız təbliğatdır. Ailələr də məcbur olub uşaqlarını işləməyə, ailəni dolandırmağa göndərirlər. Sonradan bunun çox ağır fəsadları olacaq. Təhsilsiz insanlar sonradan böyüyəcək, ailə sahibi olacaq, müəyyən bir sferada özünə yer tapacaq və cəmiyyətin nüfuzunun aşağı düşməsinə səbəb olacaqlar".

Problemi şərh edən təhsil eksperti Kamran Əsədov isə bunun bütün qanunlara zidd olduğunu, şagirdlərin təhsil almaq hüququ olduğunu, icbari təhsilin məcburi olduğunu qeyd etdi: "Azərbaycan Respublikasının əmək məcəlləsinə görə, 15 yaşına çatmış şəxslərlə əmək müqaviləsinin bağlanması, onların bu və ya digər şəkildə hər hansısa bir xidmət sektoruna cəlb edilməsi, işlədilməsi cinayət məsuliyyəti törədir. O ki qaldı 15-18 yaşları arasında olan gənclərə, onlar isə ancaq valideyn razılığı əsasında hər hansısa işə cəlb edilə, onlarla müqavilə bağlanıla bilər. O halda ki, onların iş vaxtı dərs prosesi ilə eyni vaxta təsadüf etməsin.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına görə, hər bir kəsin təhsil almaq hüququ var. 2009-cu ildə qəbul edilən Təhsil Haqqında Qanuna görə, icbari təhsil məcburidir, yəni 9 illik təhsil məcburidir. Bu o deməkdir ki, 9-cu sinif də daxil olmaqla oxuyan şagirdlər heç bir yerdə çalışa, işləyə bilməzlər. Əgər hər hansısa formada işlərə, xidmət sektorlarına cəlb edilirlərsə bu, həmin məktəblinin təhsil aldığı məktəbin direktorunun düzgün fəaliyyət göstərməməsinin bariz göstəricisidir. Çünki dövlətimiz, valideynlərimiz şagirdləri məktəblərə etibar ediblər. Onlar şagirdlərinə düzgün nəzarət etməlidirlər. Doğrudur, bəzi valideynlər bundan xəbərdardır, uşağının işlədiyini görür, amma buna icazə vermək olmaz. Valideynlərə uşaqlarının həyatını təhlükə altına atmasına icazə vermək olmaz. Çünki onlarla əmək müqaviləsi bağlanılmır və onların hər birinin həyatı təhlükə altındadır".

Kamran Əsədov şagirdlərin tətil günləri müddətində belə hər hansısa bir işə cəlb edilə bilməyəcəyini, məktəb direktorlarının isə başlarının pul yığmağa qarışaraq təhsili ikinci plana keçirtdiyini qeyd edib: "Şagirdlər tətil müddətində də çalışa bilməzlər. Tətil şagirdlərin istirahət etməsi üçün nəzərdə tutulmayıb. Məktəblər, müəllimlər, direktorlar tətil üçün fəaliyyət planları tərtib etməli və şagirdin tətil müddətində görəcəyi işləri müəyyənləşdirməlidirlər. Bizi elə öyrədiblər ki, istər yay, istər payız, istərsə də digər tətil günləri müddətində təhsili bir kənara atıb istirahət etmək lazımdır. Çünki bəzi məktəb direktorlarının başı pul yığmağa qarışıb deyə fəaliyyət planı hazırlamaq heç kimin yadına düşmür. Onlar ancaq ciblərini düşünürlər.

Əgər şagirdlərin dərs vaxtı işlədiklərini, istismar edildikləri aşkarlanarsa bu mütləq şəkildə araşdırılmalıdır. Əgər şagirdə həmin müddətdə jurnala "İştirak edir" yazılıbsa, o zaman onlara Əmək Məcəlləsinin 67 və 70-ci maddələrinə uyğun olaraq "Şiddətli töhmət" təqdim edilməklə işdən azad edilmək cəzası gözləyir. Müəllimlər həmin uşaqlara "Qayib" yazıblarsa belə bu onları məsuliyyətdən azad etmir. Çünki hər bir şagirdin qeyd etdiyim kimi Təhsil almaq hüququ, öhdəlik və vəzifələri var. Məktəbin funksiyası şagirdi daimi olaraq aktiv, fəal şəkildə təhsilə, məktəbə cəlb etməkdir. Yoxsa bəzi müəllimlər "Qayib" yazır və özünü məsuliyyət azad olmuş kimi hiss edir. "Qayibi" yalnız hər hansısa fiziki problemi olan zaman, səhhətində problem olduğu təqdirdə dərsə gəlmədiyi üçün yazılır. Yoxsa şagirdi kimlərsə istismar edirsə, sən özünü məsuliyyətdən azad etmək üçün "Qayib" yazırsansa, heç də belə deyil. Belə olduğu halda müəllimi, sinif rəhbərini, direktor müavinini və direktoru sərt şəkildə cəzalandırmaq, işlərini düzgün tərtib etmədikləri üçün tədbir görmək lazımdır. Şagirdin adı məktəbdə gedirsə, o, davamlı olaraq dərs proseslərinə cəlb edilməlidir. Əgər kimsə işləmək istəyirsə, 9-cu sinifdən sonra öz ərizəsi əsasında məktəbdən ayrılaraq gedib hər hansısa bir xidmət sektorunda çalışa bilər".

163 nömrəli avtobusda yaşanan bu hadisədən danışan Bakı Nəqliyyat Agentliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Mais Ağayev məsələnin araşdırılacağını və tədbir görüləcəyini bildirib: "Hazırda avtobuslarda "Konduktor" xidməti ləğv edilib. Heç bir sərnişindaşıma avtobuslarında "konduktor" xidməti yoxdur. Əgər varsa belə bu tərəfimizdən araşdırılacaq və müvafiq tədbirlər görüləcək".