Təsadüfən bir mahnı parçası dinləyəsi oldum. Qarmonda elə bir ifa eşitdim ki, sözün düzü, mənim kimi musiqiyə həssas bir adamı təəccübləndirdi. İfa deyildi, nəsə başqa bir şey idi.
Barmaqlar dillərə toxunduqca, yaylılan musiqi sadəcə könlümü oxşamadı, qəmgin notlara yüklədi. Kino lenti kimi aldı-apardı, apardı…
Elə bil türkün dərdini çalırdı…
Bakıdan Təbizə, Ərdəbildən Gəncəyə, Şirvandan Urmiyaya, Dərbənddən Kərkükə, Borçalıdan Göyçəyə, Suriyadakı Türməndağına və hətta qədim Türk yurdlarına kimi yayılan şərqi….
Onun üzündəki həyəcan kövrək sözlərə düzülür, aramla deyilən üsyan dolu fikirlər akkordlar kimi səslənirdi.
“Mən azərbaycanlıyam, Tehranda doğulmuşam, Almaniya pasportu gəzdirirəm. Öz vətənimə isə dəvətlə gəlirəm”.
Onun haqqında 1990-cı ildə gedən yazıda belə də yazılmışdı:
“Bəli, hardasa uyğunlaşdığımız bu bəla təkcə bununla bitməz. Artıq on bir ildir ki, Azərbaycan yenidən işğal olunub. Artıq on bir ildir ki, Təbrizin küçələrini hərbiçilərin çəkmələri döyəcləyir, hərbi vəziyyət qurtarmaq bilmir ki, bilmir. Xalqın mərd, cəsur oğulları, qızları təqib edilir, hamının gözü önündə güllələnir, edam olunur. Başqa ölkələrə, dünyanın bir çox şəhərlərinə üz tutan, qaçan azərbaycanlıların sayı-hesabı yoxdur. Öz evindən-eşiyindən didərgin düşənlər qürurunu itirməsə də, sınıq gəzir. Elə buna görədir ki, Rəhman bəyin barmaqlarından qopan fəryad dolu muğamlar özünün dediyi kimi, “təslim qəmi” deyil, xalqın fəryadıdır, xalqın üsyanıdır. Rəhman bəy çox yaxşı deyir ki, mən “Yanıq Kərəmi”ni qarmonla ifa edəndə, ona yalnız melodiya kimi baxmamışam və ya o təslim olmuş hisslərin yığnağı deyil, mənim nəzərimdə bunun alternativi var. Belə ki, cəmiyyətə etiraz, qələbəyə aparan yol kimi səslənir mənim üçün bu muğamlar. Bundan başqa deyim ki, “Yanıq Kərəm” nota bağlana bilmir. Deyərdim ki, Kərəmi namusa, qeyrətə bağlanır”.
Belə deyirdi azman kişi.
Uzun axtarışdan sonra sənətkarı tapa bildim.
Rəhman Əsədullahi…
O ağ saçlı, nurani kişinin görünüşü heç də ifasından az təsirli deyildi. Simasından çənəsinin bir hissəsi götürülsə də, əsəri, yaradıcılığı bütöv idi, Azərbaycan idi, ən əsası milli musiqimizin ladı idi.
…1988-ci ildə AzTV ilə “Vətən” cəmiyyətinin xüsusi buraxılışı olur.
Cəmiyyət sədri ilk dəfə Azərbaycan ictimaiyyətinə Almaniyada yaşayan Rəhman haqqında məlumat verir, videolentləri göstərilir, ifaları eşitdirilir.
Orda işləyənlər qeyd edirlər ki, AzTV bəlkə də fəaliyyətdə olduğu müddətdə bu qədər oxucu məktubu almamışdı.
Tamaşaçılar fenomenə çevirilən Rəhman haqda daha çox bilgi istəyirlər.
Bir müddət keçir, Rəhman Bakıya, ikinci vətəninə gəlir. Təbriz kimi Bakı da qan gölündə üzür, rus işğalının acı sonluğu, dəhşətverici mənzərəni böyük sənətkarın gözünün qabağında canlandırır.
Bakıda xeyriyyə konsertləri verir, əldə etdiyi pulları qaçqın fonduna, şəhid abidələrinin ucaldılmasına sərf edir.
Kim idi Əsədullahi Rəhman?
Güney Azərbaycan dərdi minlərlə oğlunu ölkədən didərgin salıb, Avropanın, Amerikanın elə bir nöqtəsi yoxdur ki, orda Güneydən, Təbrizdən bir türk tapmayasan.
Pişəvərinin qurduğu Azərbaycan dövlətinin dəfn edilməsindən sonra cəllad Pəhləvi şahı bizim azadlıq mübarizlərinə qanlı divan tutur, Azərbaycanı qan içində boğurlar. Daha sonra mənhus 1979-cu il molla inqilabı.
Onun özü bu haqda deyir: “Bilirsiniz, bizə nə divan tuturdular, 9 yaşında uşaq, 99 yaşında ixtiyar, hamilə qadın edam olundu. Bacımı, qardaşımı görməz oldum. Qardaşım elə nağara çalırdı ki, elə bil inqilab eləyirdi”.
Və sonra Təbrizdən Tehrana böyük köç başlayır.
İllər sonra, 1951-ci ilin Novruzunda, 20 martda Əsədullahi Tehranda dünyaya göz açır. Mükəmməl musiqi duyğusu və istedadı sayəsində az bir vaxtda məşhur olur.
Azərbaycanın məşhur qarmonçalanı Əli Əkbər əfəndi Tehranda yaşayırdı. Balaca Rəhmanın musiqiyə olan tükənməz meylini hiss edən valideyinləri onu ustadının yanına şagird qoyurlar. Bir müddətdən sonra Rəhman artıq məşhur qarmonçalana çevrilir.
Şah devriminin ardından hakimiyyətə sahib olan molla rejiminin hədəflərindən biri də musiqiçilər olur.
Rəhman 1986-cı ildə İranı tərk etməyə məcbur qalır. O gündən sonra bir müddət virtouz sənətkar Hamburqda yaşayır. Dünyanın 4 tərəfində: İngiltərədə, Fransada, Danimarkada, İsveçdə, Avstraliyada konsertlər verir. Fitri istedada malik musiqiçinin babası Əbdürrəhim bəy adlı-sanlı qarmonçuymuş.
Tanınmış professor İlham Rəhimliyə müsahibəsində deyir: “Dayım Məmişin çalğısını xatırlayıram. Məlik dayım müharibədən əvvəl Bakıda yaşayıb, sonrakı taleyindən xəbərsizik…”
(Söhbət məşhur nağara ustası Məlik Qurbanovdan gedir – 90-cı illərdən sonra Bakıda iki böyük- qohum sənətkar görüşə bilir – Onların ayrılığının tarixi 1828-ci ilin Türkmənçay müqaviləsinin yaşı qədərdir, minlərlə qohum, qardaş, bacı sərhəddin bu tayında – o tayında qaldılar- red.) Atam Süleymanla anam Məsturə müsiqişünas idi və çoxlu şer bilirdilər.
Azərbaycan muğamlarının hamısını sevə-sevə, yana-yana, göz yalarını ürəyinə axıda-axıda ifa edən ustad xalq mahnılarına, el havalarına böyük rəğbət bəsləyir.
“Özümün Təranələr toplusundan ibarət üç bölümlü “Savalan poeması” şah rejiminin qurbanları Səməd Behrəngi ilə şair Əlirza Nabdilin (Oqtayın) xatirəsinə həsr etdiyim “Vətən” ,”Anama ithaf” əsərlərimi demək olar ki, hər yerdə çalmışam. İranda yaşayan dostum Türkoğlunun “Bülbülüm” şerinə bəstələdiyim təranə konsertlərimin bir növ uverturasıdır. Nə qədər ki, Araz torpağımızın bağrından “sərhəd” kimi axıb, gözümüzə göz dağıdır, həmin şeir dilimizdən düşməyəcək. Həmin musiqi də barmaqlarımızdan süzüləcək…”. Hamburqda yaşayan 15 mindən artıq azərbaycanlı onun konsertləri zamanı zalı ağzına kimi doldururmuş.
Unudulmuş illər və nəsillər
90-cı illərdə babasını axtarmaq üçün gəldiyi Bakı səfərindən sonra Rəhman Əsədullahi unudulur.
İrandan basqılar, deyilənə görə, o illərin qarışıqlığında Azərbaycana belə buraxılmaması ustadı sanki həyatdan küsdürür. Qardaşları Tehranda elitar musiqiçi sayılır. Onlar İrana gətirmək istəsələr də mümkün olmur.
İrandan qaçır, Azərbaycana qoyulmur, yaşadığı Hamburqdakı evini ermənilər yandırır. Çarəsiz qalan ustad sənətkar Kanadaya köç edir. Burda da taleyi ondan əl çəkmir. Boğazından əməliyyat edilir və amansız xərçəngə qalib gələ bilir.
Onun haqqında bu yazını oxuyun, amma ifalarını dinləyə-dinləyə. Qarmon sanki göz yaşı tökür, barmaqlar sanki faciənin tablosunu cızır. Ağ saçları fələyə qarşı məğrurcasına dalğalanır. Tanrı ömür versin, ustad. Nəğmələrin parça-parça edilmiş xalqın himnidir, birliyinə çağırışın marşıdır.
